Ma’lumki, biznesda doimo muvaffaqqiyatga erishish imkonsiz. Dunyoning eng mashhur brendlari yaratuvchilari ham bugungi darajaga osonlik bilan erishmagan. “Apple”, “YouTube”, “Dyson” va “Instagram” singari kompaniyalar o‘z tarixida hatto bankrot bo‘lishga ulgurgani haqida eshitganmisiz?
“YouTube”: muvaffaqiyatsiz tanishuv saytidan eng katta video xostingiga
“YouTube”ni uchta do‘st – Stiv Chen, Javed Karim va Chad Xerli yaratgan. Chen va Karim “PayPal”da ishlagan va kompaniya “eBay”ga sotilgandan so‘ng boyib ketgan. So‘ngra ular o‘zlarining loyihalarini yaratishga qaror qilishdi. Javed Karim 2004-yilda Hind okeanida sodir bo‘lgan zilzila sunamiga sabab bo‘lganidan keyin videoxosting g‘oyasi bilan chiqqan. Karim ushbu tabiiy ofat haqida video topa olmagan va do‘stlariga istalgan mavzudagi videoroliklarni joylashtirishni boshlashni taklif qildi. Chen va Xerli uchun bu g‘oya mavhum bo‘lib tuyuldi, biroq 2000-yillarda tanishuv saytlari ommalashib borayotganligi sababli, ular umr yo‘ldosh topmoqchi bo‘lganlar o‘zlarining potensial sherigi qanday bo‘lishi kerakligi haqidagi videolarni joylashtiradigan platformani ishga tushirishga qaror qilishdi. 2005-yil 14-fevralda “youtube.com” domenida ro‘yxatdan o‘tgan sayt shiori shunday yozilgan: “Tune In, Hook Up”, ya’ni “Yoqing va uchrashing”.
Afsuski, Chen, Karim va Xerli kutganidek, platformada minglab profillar paydo bo‘lmadi va “YouTube” umuman tanishuv sayti sifatida emas, balki boshqa yo‘nalish bo‘yicha mashhur bo‘ldi. Hech kim platformadan tanishuv xizmati sifatida foydalanmadi, hatto asoschilar “Craiglist” elektron pochta e’lonlari saytida “YouTube” haqidagi ma’lumotlarni joylashtirgandan keyin ham, ular yolg‘iz ayollarga o‘z xohishlariga ko‘ra videolarni joylashtirish uchun 20 dollar taklif qilishdi.
Sinov videosidan so‘ng platformaga muvaffaqiyat keldi. Ta’sischilardan biri Javed Karim saytning texnik tomonini tekshirib chiqdi va hayvonot bog‘idagi fillar tasvirlangan videoni joylashtirdi. Ko‘p o‘tmay, “YouTube”da boshqa, odatiy videolar paydo bo‘la boshladi. Shundan so‘ng Chen, Xerli va Karim xosting tushunchasini butunlay o‘zgartirdi. 2005-yilning iyuliga kelib, “YouTube” statistikasi kuniga 100 milliondan ortiq tomoshaga ko‘tarildi va o‘sha yilning sentyabr oyida Ronaldino ishtirokidagi “Nike” reklamasi birinchi bo‘lib 1 million marta ko‘rildi.
2006-yilda “Google” “YouTube”ni 1,65 milliard dollarga sotib olib, rekord darajadagi xaridni amalga oshirdi. O‘sha paytda videoxosting kompaniyasida bor-yo‘g‘i 65 kishi ishlagan, uning ofisi Kaliforniya shtati San-Mateo shahridagi piseriya tepasida ijaraga olingan xonada joylashgan edi. Keyinchalik “Time” jurnali platformani yil ixtirosi, deb e’lon qildi, shuningdek, dekabr oyi muqovasida platforma interfeysi bilan kompyuter ekranini joylashtirildi, u odatda yil odamini e’lon qiladi va unga: “Ha, siz axborot asrini boshqarasiz. Olamingizga xush kelibsiz”.
“Dyson”: 5127 ta kuchli changyutgich prototiplaridan zafarlargacha
1978-yilda changyutgichlar bir nechta kamchiliklarga ega edi. Birinchidan, vaqt o‘tishi bilan ular chang qoplari axlat bilan tiqilib qolganligi sababli xarid quvvati pasayib ketgan edi. Ikkinchidan, bu qurilmalar doimiy sarmoyani talab qildi, chunki sumkalar har qanday vaqtda teshilib qolishi mumkin edi – bu ishlab chiqaruvchilar uchun foydali edi, ammo xaridorlar doimiy ravishda yangi materiallariga pul sarflashdan charchadi. Birinchi muammoga qurilish g‘ildiraklari ishlab chiqaruvchi zavod egasi Jeyms Dayson duch keldi. Tiqilib qolish muammosini hal qilish uchun Dayson ixtirochilardan biriga murojaat qildi – u chang tufayli ifloslanishni bartaraf etadigan siklon qurilmasini yaratdi: markazdagi qochma kuchdan foydalangan holda, barcha zarralarni ushlab qolish imkoniyati yaratildi. Jeyms Dayson bu g‘oyani changyutgichlarga o‘tkazishga qaror qildi.
Uning zavodi allaqachon innovasiyalar tarixiga ega edi: bundan oldin ular g‘ildirak aravalarini ishlatish paytida bo‘shashgan tuproqqa ko‘milgan g‘ildiraklarni koptoklarga almashtirdi. “Dyson” kompaniyasi ishlab chiqargan changyutgich katta assimilyasiya quvvatiga ega bo‘lishi va umuman axlat xaltasisiz ishlashi kerak edi. O‘shanda Jeyms Dayson Yaponiyaning “Apex” kompaniyasi bilan birinchi shartnomani imzoladi va 1986-yilda tortishish kuchi (Gravitasiya) nomi bilan atalgan “G-force” changyutgichi chiqarildi.
Yapon kompaniyasidan olingan pul va 1 million dollar kredit evaziga Jeyms Dayson tadqiqot markaziga ega bo‘lgan o‘z kompaniyasini ochdi. “Dyson”da birinchi changyutgich paydo bo‘ldi – “DC01”. Bundan avval kompaniya besh yil ichida 5127 ta prototipni yaratishga ulgurgan edi.
2017-yilda muhandis loyihani ishlab chiqish uchun shaxsiy mablag‘idan 500 million funt sterling sarflab, o‘zining elektromobilini yig‘ishga qaror qildi. Loyihaga ko‘ra, u 5 m uzunlikdagi, 24 dyuym g‘ildiraklari va ikkita 200 kVt quvvatga ega elektr motorli ulkan krossover bo‘lishi kerak edi. 2019-yilda bu g‘oyadan voz kechildi, chunki mashina juda qimmatga tushishi oydinlashdi.
“Apple”: Stiv Jobsning ota uyidagi uyidagi garajdan “Apple Park”gacha
“Apple” tarixi 1976-yilda Stiv Jobs ota-onasining garajida boshlanadi: u yerda Stiv Voznyak bilan birga Jobs “Apple 1”ning dastlabki 50 ta nusxasini yig‘di. Xaridorlar yo‘qligi sababli (O‘sha paytda kompyuterlar juda shovqinli bo‘l) o‘rnatilgan qattiq disk tez orada bozor talabini yo‘qotdi.
1985-yilda Stiv Jobs o‘z kompaniyasidan haydaldi, ammo 1997-yilda u yerga qaytib, “Apple” bankrot bo‘lish arafasida ekanligini ko‘rdi (1996-yilda kompaniyaning bozor ulushi 1980-yillarning oxiridagi 16 foizga nisbatan 4 foizga tushdi) hamda “olma” imperiyasini qurishga kirishdi. Uchrashuvlarning birida Jobs jadval yaratdi, ixtirochi unda odamlarga kerak bo‘lgan qurilmalar mezonlarini tasvirlab berdi: “maxsus, professional, ish stoli va portativ”. U kompaniya muvaffaqiyat qozonishi uchun keraksiz mahsulotlar ishlab chiqarishni to‘xtatish kerakligini yaxshi bilar edi. Keyinchalik “iPhone” yaratildi va “Apple”ning oltin asri boshlandi va Jobsning vafotidan keyin ham dunyoning birinchi raqamli kompaniyalaridan biri bo‘lib turibdi.
“Instagram”: joylashuvni almashishdan tortib fotosuratlar, sharhlar, yoqtirishlar va hikoyalargacha
Dastlab “Instagram” yaratuvchisi Kevin Sistrom o‘zi uchun sevimli “Foursquare” xizmatiga o‘xshash ilovani chiqarmoqchi edi, u yerda biror joyga tashrif buyurib, uning geolokasiyasini do‘stlaringiz bilan baham ko‘rish mumkin edi. Sistrom, agar foydalanuvchilar o‘z taassurotlarini fotosuratlar bilan bo‘lishsa, bunday platforma yanada qiziqarli bo‘lishi mumkin, deb o‘yladi. So‘ngra uchrashuvlarni rejalashtirish, joylar va rasmlarni almashish uchun mo‘ljallangan “Burnb” ilovasini ishga tushirdi. Uning funksionalligi juda katta edi – foydalanuvchilar dasturni rad etdi, lekin ko‘pchilik o‘zlari olgan fotosuratlarni boshqalar baham ko‘rishni yoqtirardi.
Dasturchi Mayk Kriger bilan birgalikda Sistrom ilovani qayta yaratdi, fotosuratlar, yoqtirishlar va sharhlardan tashqari barcha funksiyalarni o‘chirib tashladi va 2010-yil 6-oktyabrda “Instagram” dunyo yuzini ko‘rdi.
Dastavval xizmatning ikkita raqobatchisi bor edi. Ulardan biri ajoyib filtrlarga ega Hipstamatic, ikkinchisi esa do‘stlar bilan qulay muloqot qilish imkoniyatisiz va fotosuratlarni yuklash qiyin bo‘lgan “Facebook”. Ammo 2010-yil oxiriga kelib, “PicPlz”, “Burstn” va “Path” kabi surat almashish uchun ko‘proq ilovalar bozorga chiqdi. Snop Dogg va Jastin Biber tufayli “Instagram” raqobatchilarini chetlab o‘tdi, chunki ularning akkauntlaridagi obunachilar soni tez o‘sib borayotgan edi.
“Angry Birds”: “Karam dunyosi qiroli”dan “Angry Birds” va “Green Pigs”gacha
2012-yilda 1 milliarddan ortiq yuklab olingan “Angry Birds” tarixi 2003-yilda “Hewlett Packard” va “Nokia” eng yaxshi mobil o‘yinni ishlab chiqish uchun tanlov o‘tkazgandan so‘ng boshlangan. Niklas Xed, Jarno Vyakevyaynen va Kim Dikert tomonidan yaratilgan o‘yin – “Karam dunyosi qiroli” tanlovi g‘olibi bo‘ldi. “Sumea” uni sotib oldi.
Keyinchalik, Xed, Vyakevyaynen va Dikert 50 ga yaqin o‘yinlar yaratishdi, ammo ularning barcha ilovalari muvaffaqiyatsizlikka uchradi, ishlab chiquvchilar bankrotlik yoqasida edi. Keyin dizayner Jaakko Iisalo uch do‘stiga yumaloq qushlar tasviri bilan bog‘liq suratlarini ko‘rsatdi. O‘yinni yaratish bo‘yicha bir necha oylik munozaralar va ko‘plab o‘zgarishlardan so‘ng, Niklas Xed ovqat pishirish jarayonida onasining xatti-harakatlarini kuzatib, o‘yinning yakuniy versiyasi qanday bo‘lishini tushundi. Shundan so‘ng “Angry Birds” foydalanuvchilar to‘plash bo‘yicha birinchi marta muvaffaqiyatga erishdi. O‘yin chiqqanidan deyarli o‘n yil o‘tib, unga egalik qiluvchi Finlyandiyaning “Rovio” kompaniyasi yuzlab million yevro yillik daromadga ega.
